„GWARA TO JĘZYK RODZINNY, JĘZYK ŻYWY (…).
KTOKOLWIEK NIE BADAŁ STARANNIE GWAR SWEGO JĘZYKA, ZNA GO TYLKO DO POŁOWY”.
Gwara- terytorialna odmiana języka, mowa ludności (zwłaszcza wiejskiej), wyodrębniona z języka ogólnego i gwar sąsiadujących poprzez odrębności fonetyczne i leksykalne.
Właściwości naszej gwary
- zamiana samogłosek „e” na „i” (mliko, śmitana), „e” na „y” (syr), „ł” na „n” (wzion, zaczeno) lub pominięcie „e”, jeżeli występuje po „i” (sikira, ucik), „o” na „u” (studoła)
- samogłoski nosowe „ę” i „ą” na końcu wyrazu wymawiało się jak „e” i „o” (pase krowy, paso sie krowy)
Słownik
B
badziewie- stare, brzydkie, niepotrzebne rzeczy
baja- elegancka sukienka
bajdy- obmowa
balijka- duże naczynie do prania lub kąpania
baniok,blaszok – garnek
bidok- biedak
boczyć się- gniewać się
bojowisko- centralny, ubity plac ziemi w stodole
borgować- wziąć na kredyt
buroki- buraki
C
chachmęcić- nie mówić prawdy, kręcić
chałupa- dom
chlib- chleb
cięgiem- ciągle
ciżba- tłok
cnić- tęsknić za kimś
cudok- cudak
cug- przecią
cupka- szybko
cyganić- kłamać
cykutka- czkawka
cyrgiel- ozdobna chusteczka
cyrkulatka- mechaniczna piła tarczowa
czernice- czarne jagody
czytoł- czytał
D
deszczułka- deseczka
duchota- upał
dychać- kaszleć
dyszcz- deszcz
dziady- jeżyny
dzirżok- część cepa, którą trzyma się w dłoni
dzwoniec- człowiek młody
dziża- naczynie do wyrobu chleba
F
fura- wóz, furmanka
G
giry- nogi
godać- mówić
gumoleon- wykładzina podłogowa z gumy
H
hajcować- palić w piecu
I
idźdta- idźcie
inakszy- inny
ino- tylko
J
jak bądź- jakkolwiek
K
kanka- bańka na mleko
kociuba- przyrząd do wygarniania żaru z pieca chlebowego
kokoszyć się- rządzić się
kolibka- kołyska
kopyść -drewniana łyżka lub łopatka do mieszania potraw
krasiamaty- kolorowy
krzesny- chrzestny
kunie- konie
L
labidzić- lamentować
laczki- kapcie
ladacy- niegrzeczny
ligać- kłaść się
Ł
łoński rok- ubiegły rok
łyska się- na niebie pojawiają się błyskawice
M
machorka- tytoń
majtać- kiwać, poruszać
maśniczka- naczynie do wyrobu masła
mietła- miotła
N
najsampirw- najpierw
namta- macie
naskwarzyć- stopić na tłuszcz i skwarki
na podorędziu – pod ręką
naprzykrzoł się- dokuczał
naraić- namówić
naszcząt- do końca
na szagę, na skuśki- na skróty
nazad- z powrotem
naraić- namówić do czegoś
O
ocharużyć- dporowadzić się do porządku
opatulić się- ubrać się ciepło
odwieczerz- czas przed kolacja,wieczór
oblec się- ubrać się
odeprzyć- otworzyć
ozuwać się – zakładać buty
P
pajda- kawał chleba
podwłóczka- podkoszulek
poliwka- kompot z suszu
po omacku- po ciemku
porka- zupa owocowa
poszeł- poszedł
pośnik- kolacja wigilijna
potoknąć naczynia- umyć
powała –sufit
przetok-sito
przódzi-przedtem
przylepka – piętka chleba (krańcowa)
przytachać- przynieść
puchy- policzki
R
reczka- gryka
reptucha- torba do karmienia koni
rzyka- rzeka
S
sąsiek- skrzynia na ziarno
siennik- worek wypchany słomą służący za materac
sikira- siekiera
statki- naczynia
studoła- stodoła
strugać- obierać
syrzeń- świeży ser
ślipia- oczy
śmioliśmy się- śmialiśmy się
szaflik- pojemnik do mycia naczyń
szczypa- drewienko do rozpalania ognia
szpuntować - podburzać, nastawiać negatywnie do kogoś
szwendać się- chodzić bez celu
T
trynkować- tynkować
tygo- tego
trza- trzeba
trześnia- czereśnia
U
uprażyć- ugotować
usmolony- brudny
uwarzyć- ugotować
W
w dyrdy - `biegiem prędko, szybko
wieczerza- kolacja
wihajster - trudna do określenia część urządzenia
wyrychtować się –ubrać się odświętnie
wysiudać- wypędzić
wzion, wziena- wziął, wzięła
Z
zaparte- zamknięte
zapole- miejsce w stodole, gdzie składa się snopy
zliszyc się - zniechęcić
zmówiny- zaręczyny
zrobiemy- zrobimy
zróbta- zróbcie
Ż
żelażniok- wóz żelazny
żłopać- pić
Słownik przygotowali i opracowali uczniowie klasy I b ( Dominika Gorzkowska, Wiktoria Mazurek, Rafał Bielak, Ewelina Omiotek, Damian Łukasik, Patrycja Kondrat, Karolina Kulasza, Klaudia Kulasza, Dominika Wąsik)
|